Главная » Растим маленького партиота » Смак роднай мовы

Смак роднай мовы

Смак беларускай мовы

Мастацкая літаратура і творы фальклору, рэкамендаваны для выкарыстання ў працы з дзецьмі (вучэбная праграма дашкольнай адукацыі)

АД ДВУХ ДА ТРОХ ГАДОЎ

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ПЕСЕНЬКІ І ПАЦЕШКІ

“Сонейка-сонца”, “Мышка, мышка, дзе была”, “Гого-гого, гусачок”, “Верабейчык”, “Белабока-сарока”, “Трах-бах-тарабах”, “Божая кароўка”, “Чэ-чэ, чэ-чэ, сарока”, “Люлі-люлі, люляшу”, “Ай, люлі-люлі-люлечкі”, “Ішла каза”, “Люлі-люлі-маленькі”, “Ходзіць певень па капусце”, “Люляю-люляю”, “А ты, коцінька-каток”, “Апсік, апсік, каточак”, “Кую, кую ножку”, “Гушкі, гушкі, гушкі”, “Сарока-варона”, “Мышка, мышка, дзе была?”, “Чыкі-чыкі, сарока”, “А ты, каток шэры”, “Люлі-люлі-люлечкі”, “Люлі-люлі-люлі”, “Кукарэку, певунок”, “Не хадзі, коцік”, “У куце сядзіць мядзведзь”, “Ладкі-ладком”, “Ладу, ладу, ладкі”, “Баю-баінку, баю”, “А курачка-рабушачка”, “Сядзіць мядзведзь на калодзе”, “Бычок”, “Іграў я на дудцы”, “Сядзіць сыч на капе”, “Вожык”, “Ідзі, ідзі, дожджык”, “Горкай, горкай, горачкай”.

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ КАЗКІ

“Муха-пяюха”, “Коцік Петрык і мышка”, “Дзедава рукавічка”.

РУСКІЯ НАРОДНЫЯ КАЗКІ

«Калабок» (пер. А. Якімовіча); «Рэпка» (пер. А. Якімовіча); , Казляняткі і воўк (пер. К. Станкевіча),

ЛІТАРАТУРНЫЯ КАЗКІ

“Тры мядзведзі” (пер. А.Якімовіча); “Хто сказаў “Мяў”?” (пер. А.Сачанкі).

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПАЭТАЎ

З. Бядуля. “Гэй, мой конік”; В. Вітка. “Бабіны госці”, “Коця і Каця”, “Дожджык”; С. Сокалаў-Воюш. “Мышаня”, “Мішка”, “Авечка”, “Пчолка”; І. Муравейка. “Адмарозіў лапкі”, “Я сама”; А. Дзеружынскі. “Сняжынкі”, “Сані”; А. Якімовіч. “Мядзведзь”, “Ліска”; Н. Галіноўская. “Калыханка”, “Коцік-варкоцік”; Н. Тулупава. “Вушкі”; В. Іпатава. “Аладкі”, “Вавёрка”; Т. Кляшторная. “Дапамагу”, “Гападыня”, “Паўцякалі цацкі”; К. Буйло. “Дзіцячы сад”; А. Пысін. “Ластаўка”, “Матылёчкі-матылі”; Г. Багданава. “Збанок”, “Маляваны дыванок”; В. Гардзей. “Коцік”, “Часнок”, “Вітамін”; В. Коўтун. “Гусі”, “Цвічок”; М. Танк “Ехаў казачнік Бай”, “Галінка і верабей”; В. Шніп. “Кураняты”; Л. Шырын. “Доктар”; Ул. Луцэвіч. “Птушачка”, “Май”; М. Мятліцкі. “Сунічка”; П. Прануза. “Верабей прымае душ”, “”Грыбнік”; С. Грахоўскі. “Ласяня”; Г. Іванова. “Свята”; Г. Каржанеўская. “Пагладжу вожыка”; У. Карызна. “Самая лепшая”; Я. Крупенька. “Шпак”, “Аленка”; А. Лойка. “Верабейчык”, М.Чарняўскі “Новы год”, “Конік”; І.Шуцько “Яечка”, “Сняжок”; Е.Лось “Мая лялька”, “Зіма”; У.Корбан “Карова”, “Авечка”; К.Лейка “Гарабей”; К.Крапіва “З Новым годам”; П.Марціновіч “Навальніца”; М.Скрыпка “Карась”, “Шчупак”; М.Шаховіч “Чабурашка”.

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПІСЬМЕННІКАЎ

А. Кобец-Філімонава. “Мароз, Чырвоны нос”, Т.Бушко “Сняжынка”.

АД 3 ДА 4 ГАДОЎ

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ПЕСЕНЬКІ І ПАЦЕШКІ

“Іграў я на дудцы”, “Ой, бычок, мой бысенька”, “Кукарэку, певунок”, “Вожык”, “Ягорачка”, “Кую, кую ножку”, “Ласачка”.

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ КАЗКІ

“Курачка-Рабка”, “Былінка і верабей”, “Зайкава хатка”, “Каза-манюка”, “Пчала і муха”, “Муха-пяюха”, “Коцік, пеўнік і лісіца”.

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПАЭТАЎ

Т. Кляшторная. “Ветлівыя словы”, “Шпак”, “Дожджык”, “Паўцякалі цацкі”, “Не сквапная”; В. Рабкевіч. “Едзе восень”; С. Сокалаў-Воюш. “Блакіт нябёс”, “Алоўкі”, “Елка”; А. Дзеружынскі. “Пралеска”; А. Прохараў. “За адвагу”; Я. Колас.”Сонца грэе, прыпякае”, “Храбры певень”; Я. Купала. “Лістапад”; Я. Журба. “Першыя сняжынкі”, “Дзед Мароз”; З. Бядуля. “Мае забавы”; М. Хведаровіч. “Свеціць, як сонца, ад самай калыскі”; Л. Пранчак. “Завіруха”; Э. Агняцвет. “Маме”; А. Бадак. “Мышка”, “Беларусачка”; С. Грахоўскі. “Сонечная сцежка”; А. Грачанікаў. “Сон”; Л. Рашкоўскі. “Я хачу салдатам стаць”; К. Цвірка. “Коцікі”; В. Лукша. “Вясёлка”.

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПІСЬМЕННІКАЎ

У. Юрэвіч. “Бярозчыны валёнкі”; А. Кобец-Філімонава. “Сем мастакоў”; Я. Брыль. “Жыў-быў вожык”.

АД 4 ДА 5 ГАДОЎ

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ПЕСЕНЬКІ І ПАЦЕШКІ

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ КАЗКІ

“Курачка-Рабка”, “Былінка і верабей”, “Зайкава хатка”, “Каза-манюка”, “Пчала і муха”, “Муха-пяюха”, “Коцік, пеўнік і лісіца”, “Пшанічны каласок”, “Піліпка-сынок”, “Сынок-з-кулачок”, “Каток — Залаты лабок”, “Як курачка пеўніка ратавала”.

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПАЭТАЎ

Т. Кляшторная. “Ветлівыя словы”, “Шпак”, “Дожджык”, “Паўцякалі цацкі”, “Не сквапная”, “Сукенка раскажа”; В.Вітка “Піла”; В. Рабкевіч. “Едзе восень”; С. Сокалаў-Воюш. “Блакіт нябёс”, “Возера лясное”, “Замак”, “Змей”, “Алоўкі”, “Елка”, “Навагодняя песня”; А.Лойка “Кураняты”; Г.Іванова “Я будую дом з пяску”; А. Дзеружынскі. “Пралеска”, “Бусел і хлопчык”; А. Прохараў. “За адвагу”, “Мурашыная святліца”; І.Муравейка “Адмарозіў лапкі”, “Шалтай-Балтай”; С. Новік-Пяюн “Верабейчыкі”, “Над калыскай”; В.Лукша “Вясёлка”; Я. Купала. “Лістапад”; Я. Журба. “Першыя сняжынкі”, “Дзед Мароз”, “Восень”, “Коцік”, “Вавёрка”, “Пчолка”; З. Бядуля. “Мае забавы”; М. Хведаровіч. “Свеціць, як сонца, ад самай калыскі”; Л. Пранчак. “Завіруха”; Э. Агняцвет. “Зямля з блакітнымі вачамі”, “Маме”; А. Бадак. “Мышка”, “Беларусачка”, “Зайчаняткі”; Д. Бічэль-Загнетава “Радзіма”; С. Грахоўскі. “Сонечная сцежка”, “Наш май”, “Сунічкі”; Л. Рашкоўскі. “Я хачу салдатам стаць”; Л.Дайнека. “У весновым лесе”; А. Грачанікаў. “Сон”; Я. Колас. “На рэчцы зімой”, “Дзед госць”, “Зіма”, “Песня аб вясне”, .”Сонца грэе, прыпякае”, “Храбры певень”; У. Дубоўка. “Пра дзеда і ўнука”; В. Жуковіч. “Калядная вячэра”; П. Прыходзька. “Сіненькія вочы”; М. Танк. “Галінка і верабей”, “Ехаў казачнік Бай”; А. Русак. “Мой край”; А. Ставер. “Як зроблены цацкі?”; Н. Тулупава. “Сыражуйкі”; Р. Барадулін. “Ната маму любіць надта”, “Ай! Не буду! Не хачу!”; Ю. Свірка. “Сёння ў нашай мамы свята”, “Бабуліны казкі”; Леанід Дранько-Майсюк. “Пра добрую мышку і мудрую кошку”; В. Іпатава. “Янка-запытанка”; С. Шушкевіч. “Пайшоў коўзацца каток”, “Цяжка жабцы жыць без хаткі”, “Нашы сябры”; А. Якімовіч. “Звяры нашых лясоў”; А. Бялевіч. “У лесе”; Э. Валасевіч. “Сама”; В.Вярба “Матуліны рукі”.

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПІСЬМЕННІКАЎ

І.Бурсаў “Страшная казка пра страшнага звера”; В.Хомчанка “Яблык”, “Яшава рукавічка”; У. Юрэвіч. “Пацалунак асвы”, “Бярозчыны валёнкі”; В.Вітка “Натальчына сямейка”; А. Кобец-Філімонава. “Сем мастакоў”; Я. Брыль. “Жыў-быў вожык”; Б. Сачанка. “Насцечка”; І.Шуцько “Смелая ўнучка”.

АД 5 ДА 6 ГАДОЎ

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ ПЕСЕНЬКІ І ПАЦЕШКІ

“Сонейка-сонца, выгляні ў аконца”, “Сіўка-варонка”, “Ходзіць коцік па палях”, “Ты, каза, каза, лубяныя вочы”.

БЕЛАРУСКІЯ НАРОДНЫЯ КАЗКІ

“Пра быка і яго сяброў”, “Жаронцы”, “Лёгкі хлеб”, “Не сілай, а розумам”, “Лісіца-хітрыца”, “Як кот звяроў напалохаў”, “Селянін, мядзведзь і лісіца”, “Верабей і мыш”, “Кот Максім”, “Гарошак”.

ЛЕГЕНДЫ І ПАДАННІ

“Возера Нарач”, “Чараўніца”, “Паданне пра заснаванне Мінска”, “Паданне пра заснаванне Бярэсця”, “Пра возера Свіцязь”, “Пра зязюлю”, “Бацька і сыны”.

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПАЭТАЎ

Э. Агняцвет. «Саўка за сталом», «Зямля з блакітнымі вачамі», «Хто пачынае дзень?» ; М. Багдановіч. «Зімой»; Д. Бічэль-Загнетава. «Белая Русь»; Р. Барадулін. «Загадкі на градках», “Жарт”; А. Вольскі. «Дзеці», «Радзіма»; В. Вярба. «Пралеска»; В.Вітка “Жаўна”, “Бусел”, “Вавёрчына гора”; С. Грахоўскі. «Сонечная сцежка»; А. Грачанікаў. «Развітанне»; У.Дубоўка “Як сінячок да сонца лётаў”; Н.Игнатенко “История про Варю и Дубовенка”, “Сказка про Тимку и Кузьку”; В. Іпатава. «Як ён завецца?»; А. Мінкін. «Агнявік»; І. Муравейка. «Акраец хлеба»; С. Новік-Пяюн. «Ночка», «Пурга»; Я. Колас. «Першы гром», “Вясна” (урывак); «Раніца вясною», «Канец лета», «На лузе», «Адлёт жураўлёў»; Я. Купала. «Хлопчык і лётчык», «Бай»; С. Шушкевіч. «Нашы сябры», «Пракалоў камарык ножку»; М. Хведаровіч. «Дарагое імя»; М. Танк. «Жук і слімак», «Хлеб»; П. Панчанка. «Месяцы года»; К. Цвірка. «Коцікі»; Н. Галіноўская. «Будзь уважлівы, пешаход»; В. Жуковіч. «Незаменнае».

ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПІСЬМЕННІКАЎ

Цётка. “Журавель і чапля”; З.Бядуля “Скарб”; В.Вітка “Страшная казка”; У.Галубок “Гонар”;

В. Хомчанка. “Білеты ў цырк”; А. Дудараў. “Сінявочка”; А. Кобец-Філімонава. “Дзівосны лядзяш”; К.Каліна “Зімовы дуб”, “Кампот”, “Сакавік і яго сёстры”, “Красавік”, “Ліпень”, “Жнівень”, “Верасень”, “Кастрычнік”; А.Дудараў “Сінявочка”; М.Гамолка “Васілёва бярозка”; У.Ягоўдзік “Бусел”, “Вожык”, “Заяц”.

свернуть

Актуальнасць навучання дзяцей беларускай мове

развернуть

Мова ёсць сродак зносiн нацыянальнай iдэнтыфiкацыi, сацыялiзацыi iдалучэнне дзiцяцi да агульнагiстарычных i нацыянальных культурных каштоўнасцей. На думку Вільгельма Гумбальта, нацыянальная прырода мовы – гэта тое, ідэальнае, што знаходзіцца "ў розумах і душах людзей", агульнанароднае моўнае мышленне. Вядомыя яго словы: "мова народа ёсць яго дух, і дух народа ёсць яго мова. Менавіта мова, адлюстроўваючы «шматвяковы досвед духоўнага жыцця народа», дае магчымасць кожнаму новаму пакаленню засвойваць думкі і пачуцці папярэдніх пакаленняў, авалодваць тым духоўным багаццем, якое складзена ў роднай мове. Падчас авалодання роднай мовай дзіцё мае магчымасць спазнаваць гісторыю, характары людзей, народную паэзію. Родная мова злучана са «сваёй» культурай, яна накладае пэўныя карэктывы наўспрыманне і тлумачэнне навакольнага свету. Іншымі словамі, у кожнай мове апрадмечана светаўспрыманне народа і яго светаразуменне, якое акумулюецца ў культурных традыцыях. Нацыянальная моўная асоба, выступае ў якасці прадстаўніка народнай культуры. Родная мова дапамагае дзіцяці ўвайсці ў навакольны свет, стаць сапраўдным грамадзянінам яго культурнай прасторы.

Праблема развіцця гаворкі і навучанні беларускай мове з'яўляецца для нас актуальнай. Гэта злучана з тым, што навучанне дзяцей дашкольнага узроста ажыццяўляецца ў сітуацыі руска-беларускага блізкароднага двухмоўя. Навукоўцы завуць сітуацыю, у якой жывуць беларускія дзеці, беларуска-рускім блізкародным двухмоўем. Справа не толькі ў генетычным сваяцтве людзей, але і ў лімітавай блізкасці сістэм беларускай і рускай моў, якая выпрацавалася ў выніку ўзаемных уплываў і паралельнага развіцця некаторых элементаў. Няма сумнення ў значнай агульнасці гукавых і граматычных сістэм рускай і беларускай моў. Нават у такой сферы, як лексіка, дзе адрозненні выяўляюцца з найвялікай сілай, можна казаць пра тое, што толькі 10–20% слоў у беларускім тэксце цалкам адрозніваюцца ад слоў рускай мовы. Для большасці дзяцей першай мовай, на якім яны вучацца размаўляць і думаць, мець зносіны з атачальнымі, з'яўляецца руская мова. Беларускі, да якога дзеці даволі рана прылучаюцца, чуючы яго па тэлевізары, радыё, ад некаторых сталых, у дзіцячым садзе на асобных занятках, выступае для іх як другой. Для меншай часткі дзяцей, галоўным чынам у сельскай мясцовасці, першай мовай з'яўляецца беларускі, праўда, не чысты, а змяшаны з рускім. Эксперымент, праведзены ў дзіцячых садах, паказаў, што старэйшыя дашкольнікі, сродкам камунікавання якіх выступае змяшаная мова, у адказ на беларускае слова-стымул у 50% выпадкаў звалі беларускае ж слова, 22% склалі агульныя для рускай і беларускай моў слова, а 28% слоў ставіліся да рускай мовы. Апошняя лічба кажа пра засмечанасць беларускай гаворкі і мыслення дзяцей лексічнымі русізмамі. Калі дадаць да іх граматычныя абмылы, робіцца зразумелым, што нават у вёсцы ў дзяцей з ранняга веку ўкараняецца змяшаная беларуска-руская гаворка. Наяўнасць дадзенай сітуацыі мяркуе адменнае агульнакультурнае развіццё дашкольнікаў ва ўмовах існавання двух блізкародных моў і культур. Адменную ўнікальнасць гэтай сацыялінгвістычнай сітуацыі прыдае той факт, што наяўны слоўнікавы запас беларускай мовы ў дзяцей носіць пасіўны характар. Спробы актыўнага ўжытку дзецьмі слоў на беларускай мове не заўсёды адпавядаюць літаратурнай норме. Даследаванні маўленчага развіцця сведчаць пра павялічэнне колькасці дзяцей, якія адрозніваюцца беднатой базавага актыўнага слоўніка беларускай мовы.Трэба таксама адзначыць, што не ўсе дзеці да пачатку вывучэння беларускай мовы ў дзіцячым садзе адчуваюць уплыў актыўнага маўленчага атачэння. Вынікі, атрыманыя анкетаваннем, паказваюць, што вольна чытаюць і гавораць па-беларуску 26,7% кабет і 20,1% мужчын; чытаюць, але дрэнна гавораць – адпаведна 55,4% і 66,1%; не валодаюць беларускай мовай 18,9% і 13,8% бацькоў дзяцей дашкольнага ўзроста. Назіранне за камунікаваннем дзяцей і дарослых сведчыць, што беларуская мова, якая афіцыйна прызнана дзяржаўный, амаль не выкарыстоўваецца для актыўнай камунікацыі дарослых і дзяцей, а таксама дзяцей паміж сабой. Улічваючы, што ў сям'і дзеці галоўным чынам маюць зносіны на рускай мове, казаць пра засваенне беларускай мовы як роднага не даводзіцца.У маўленчым развіцці дзіцяці ўзнікаюць вялікія цяжкасці, калі ўмовы выхавання не гарантуюць стварэнні больш-менш самастойных сфер ужывання кожнай мовы, калі дзіцё аддадзена ва ўладу выпадковай сумесі розных моўных сістэм, калі абедзьве мовы хаатычна змешваюцца. Выходзячы з існай сітуацыі, Н.С. Старжынская адзначае, што найболей аптымальным шляхам развіцця ў дашкольнікаў беларускай гаворкі з'яўляецца той, які, спалучае ў сабе: з аднаго боку, неўсвядомленае засваенне беларускай мовы ў штодзённым камунікаванні, развіццё «пачуцця беларускай мовы, а з другой адмыслова-арганізаванае навучанне, што арыентуе на фармiраванне ў выхаванцаў элементарных моўных абагульненняў.

Развіццё беларускай гаворкі, навучанне беларускай мове як другой роднай, па думцы Н.С. Старжынскай, трэба будаваць у адпаведнасці з агульнымі, універсальнымі заканамернасцямі авалодання мовай. Гэту працу трэба праводзіць пашыраючы яе на працягу ўсяго дашкольнага дзяцінства. Цяжкасці арганізацыі гэтага працэсу злучаны як з уплывам рускай мовы, засвоенай дзецьмі раней, гэтак і з псіхафізіялагічным развіццём дзіцяці, недастатковай сфармаванасцю актуальных матываў авалодання беларускай мовай, з прычыны пэўных сацыяльныхі лінгвістычных прычын. Да сацыяльных прычын мы аднясём культурнае моўнае атачэнне дзіцяці. У наш час у Беларусі назіраецца функцыя icнавання трох асноўных моўных адукацый: рускай мовы, беларускаймовы, «трасянкі» (змяшанага руска-беларускага прыслоўя). Прытым рускую мову і «трасянку» дзіцё чуе штодня, а літаратурную беларускую мову калі-нікалі. Тут, трэба таксама адзначыць, што адной з абавязковых умоў далейшага існавання мовы, яго вывучэння, з'яўляецца наяўнасць беларускамоўных устаноў дашкольнай адукацыі іабавязковае навучанне беларускай мове рускамоўных дашкольнікаў, пачынаючы з сярэдняга дашкольнага узросту адзін раз на тыдзень на занятках па развіцці гаворкі.

Н.С. Старжынская прапануе далучаць беларускую мову ў камунікаванне з дзіцём, якое выхоўваецца ў рускамоўнай сям'і, паступова, пачынаць з яго азнакамлення з лепшымі ўзорамі мастацкіх, у першую чаргу фальклорных твораў. Па яе думцы, гэта дазволіць далучыць дашкольнікаў да багацця роднай мовы на узроўні мастацтва, будзе спрыяць развіццю іх першага пачуццёвага грунту беларускай гаворкі, што як раз і з'яўляецца патрэбнай умовай засваення мовы як роднага. Мы вызначаем творы вуснай народнай творчасці, наяўнасць іх блізкародных паралеляў як універсальную педагагічную сістэму развіцця вуснай гаворкі і культуры маўленчага камунікавання дзяцей дашкольнага веку ва ўмовах блізкароднага двухмоўя. Бо вусная творчасць беларусаў выступае як універсальны сродак далучэння дзяцей да роднай беларускай мовы, а ўсходнеславянскі фальклор нароўні з цеснымі паралелямі сюжэтаў і выяў вылучаецца своеасаблівасцю і асаблівасцямі мовы, то азнаямленне дашкольнікаў з фальклорнымі творамі іх параўнанне прывядзе да элементарнага асэнсавання лексіка-граматычных сродкаў дзвюх блізкародных моў, што ў сваю чаргу дазволіць дзецям адвольна скарыстаць гэтыя сродкі ва ўласнай як рускай, гэтак і беларускай гаворцы. Успрыманне твораў беларускай вуснай народнай творчасці будзе спрыяць засваенню дзецьмі «лепшых формаў роднай мовы», іх прылучэнню да агульналюдскіх і нацыянальных каштоўнасцяў. Творы вуснай народнай творчасці з'яўляюцца сталымі спадарожнікамі маленькага слухача, яго правадырамі ў свет слоў і выяў, крыніцай яго мастацкага развіцця і адукацыі. Жывое слова фальклору развівае ў дзяцей уяўленне, вобразнае мысленне, уяўленні пра навакольны свет, аказвае жывы ўплыў на ўспрымальную душу дзіцяці, уводзіць яго ў атмасферу жывой народнайгаворкі, набліжае да багацця роднай мовы. Яркія выявы, дакладныя словы і выразы мастацкага тэксту закладваюць у дзецях грунту кахання да мовы, да ўсяго блізкага і роднага. Успрыманне жывога слова народа далучае дзяцей да нацыянальнай этыкі, тлумачыць прыроду роднага краю, знаёміць з характарам атачальных людзей, з грамадствам, яго гісторыяй, традыцыямі.

Такім чынам, авалоданне дзецьмі багаццем беларускай мовы з дапамогай твораў вусна-паэтычнай творчасці складае адзін з асноўных элементаў фармавання асобы дзіцяці, засваення ім нацыянальнай культуры, станаўлення нацыянальнай самасвядомасці і аказвае істотную ролю на яго этнакультурнае выхаванне.

свернуть

«Роля беларускай песнi ў фармiраваннi беларускага маўлення дашкольнiкаў»

развернуть

Маўленне - унікальны і ўніверсальны сродак многіх відаў дзейнасці. Развіццё розных формау дзейнасцi вядзе да развiцця галоунага сродку - маулення. У дзяцей мы выхоўваем пачуццё беларускай мовы, ствараючы дзеля гэтага адпаведныя маўленчыя ўмовы, у якіх дзіця пад кіраўніцтвам выхавальнікау далучаецца да паэзiі, музыкi ,адначасова вучыцца вырашаць. пры дапамозе роднай мовы. розныя маўленчыя задачы: камунікатыуныя, пазнавальныя і г.д.

Галоўным пабуджальным матывам праяўлення маўленчай актыўнасці з'яўляецца сумесная дзейнасць з дарослым. Важнае значэнне мае актыўна-дзейснае ўспрыманне дзецьмі нагляднасці (цацак, малюнкаў). Наглядныя дзеянні выклікаюць у дзяцей жаданне абазначыць іх словамі і гаварыць пра іх. Адмысловая ўвага надаецца зместу беларускага маўлення, у выхаваўчых і дыдактычных мэтах выкарыстоўваем паэтычныя словы. Калыханкі, забаўлянкі, прымаўкі, песні, казкі – вось тыя дасканалыя мастацкія формы фальклору, з дапамогай якіх мы знаёмім дзяцей з багаццем і разнастайнасцю навакольнага свету.

Перш за ўсё, мы праслухоўваем і абыгрываем з дзецьмі беларускія народныя калыханкі, песенькі, забаўлянкі, кароткія вершыкі, да якіх далучаюцца адпаведныя зместу дзеянні і рухі, паўтарэнні гукаперайманняў, асноўных слоў, выразаў. Вялікае значэнне пры гэтым маюць тыя забаўлянкі, якія суправаджаюцца разнастайнымi рухамi пальчыкаў рук, напрыклад "Сарока-варона кашу варыла". Важнасць іх палягае ў амаль параллельным развіцці дыферанцаваных рухаў пальцаў рук і маўлення, што стымулюе і актывізуе маўленне маленькага дзіцяці. Вабяць малых такія дзеянні як закалыхванне лялек, плясканне ў далоні, прытупванне, падскокі і т. п. Расказванне не вялікіх па аб'ёму казак суправаджаем інсцэніроўкамі, што робіць большлёгкім для дзяцей іх успрыманне і разуменне, заахвочвае да паўтарэння слоў, выразаў, песенек. Напрыклад, у час разыгрывання народнай забаўлянкі "Кую, кую ножку" з дзецьмі двух-трох год малыя імітуюць падбіванне лялечнага чаравічка малаточкам. Маўленчая сітуацыя дазваляе дзіцяці зразумець зварот выхавальніка.

Дзецям вельмі падабаецца, калі ў вершыку называецца канкрэтнае імя. Напрыклад, калі мы прыносім цацачна коціка, паказваем яго дзецям, дапамагаем ім успомніць, як коцік вуркоча "мур-мур", а затым чытае калыханку: Прагаворвання асобных слоў і радкоў верша. Такія заняткі, а значыць і калыханка, пакідаюць след у душы і памяці дзіцяці.

Маленькія дзецi удзельнічаюць у простых карагодных гульнях" (напрыклад, "Адгадай, чый галасок?", "Хто схаваўся?" і інш.) гэтыя гульні садзейнічаюць наладжванню дзіцячых узаемаадносін, выклікаюць у дзяцей жаданне ўступіць у зносіны, значыць і размаўляць адно з адным. Дзецям падабаюцца такія гульні, а гэта добрая падстава для выхавання цікавасці да беларускай мовы, першапачатковага развіцця беларускага маўлення. Захапіўшыся гульнёй, дзеці не заўсёды заўважаюць, што яна вядзецца на беларускай мове, і між волі засвойваюць асобныя словы, выразы, песенькі.

Для паступовага ўвядзення беларускай мовы ў розныя віды дзейнасці дашкалят мы выкарыстоўваем лялек-беларусаў: дзяўчынку Паўлінку і хлопчыка Янку. Яны паасобку альбо разам прыходзяць да дзяцей, цікавяцца іх заняткамі, гульнямі, размаўляючы толькі па-беларуску: задаюць пытанні, называюць асобныя прадметы, што знаходзяцца ў дзяцей, выконваюць розныя дзеянні з імі, расказваюць нескладаныя гісторыі. Такім шляхам наладжваюцца сітуацыйна-дзелавыя зносіны на беларускай мове.

У дашкольным выхаваннi удзяляецца мала увагi нацыянальнаму фальклору, нягледзячы на тое, што беларускi народ мае багатую фальклорную спадчыну. Вельмi добра падыходзiць музычны фальклор, якi па сваей прыродзе пранiзаны элеvентамi народнага тэатра, гульнямi, пантамiмай. У 1 и 2 малодшы групах неабходна чытаць вершы, забаулянкi, загадкi, казкi. Расказванне непяликiх па абему казак трэба суправаджаць iнсцэнiроукамi, што аблягчае дашкалятам iх успрыманне и разуменне, заахвоцицьда паутарэння слау, выразау, песенек.

Пястушкi выкарыстовываюцца у розных рэжымных момантах: Пад гуки гэтых вершау спецыяльна для дзяцей.дзецi ахвотна мыюцца, прымаюць ежу, займаюцца. Жыцце дзiцяцi становiцца цiкавейшым, ярчэйшым. У час расказвання пястушкi спярша выкарыстоуваецца нагляднасць, потым тлумачыцца сэнс новых слоу, улiчваюцца вопыт и веды дзяцей.

Калыханкi- першыя для дзяцей узоры мастацкага слова. Навакольны свет у іх падаецца ў вобразах, даступных і зразумелых. Найчасцей героем калыханак бывае кот. Без ката не абыходзiлася нiводная хата, дзе- нiдзе ката сапрауды клалi улюльку, каб пасля дзiцяцi добра спалося. Яго клiчуць даламагчы закалыхаць малога, бо кот вельмi ласкавы. Таму часта на Беларусi бабулi гаварылi «Я буду яму спяваць ката», а гэта адзначала « калыхаць дзiця песняй

На каточка варкота,

На дзiцятка дрымота.

Прыдзi , каток, начаваць,

Дзiцятка калыхаць.

На дзiцятка дрымота,

Заснi, заснi, цiха спi.

Каток ,не бурчы,

Маіх дзеткаў

Не будзі, !

Яркую акрэсленую выхаваўчую накіраванасць маюць беларускія народныя песні. Праз іх тэксты, лексіку дзеці ўзбагачаюць уяўленн аб наваколлі, прыродных з’явах, знаёмяцца з прыладамі працы, беларускiмi наазвамi месяцау, дзен тыдня шнацыянальнымиi стрпвамi, значна пашыраецца актыуны слоунiк. Праз песню знаемiм выхаванцау з лепшымi рысамиi характару беларуса: шчырасцю, чуласцю сцiпласцю. Фальклорная песня дапамагае эмацыанальнай сферы дзяцей, падрыхтоувае да выканання пэуных сацыяльных роляу/

Каляндарна- абрадавая паэзія

Зімовыя песні

Да ішлі, ехалі калядкі

Да ішлі, ехалі санёчках

У кужэльных сарочках. А санёчкі паламаліся, А сарочкі памараліся

Калядкі…

Прыехала каляда на белым кані…

Яе конічак– ясен месячык,

Яе дужачка–– ясна зорачка.

Яе вазочак з тоўстага лядку.

Яе кажушок з белага сняжку.

Веснавыя песнi.

Прыдзі, прыдзі, вясна…

Прыдзі, прыдзі, красна

К нам у таночак

Прынясі нам збожжа

Прынясі нам красак, Каб нам звіць вяночак.

Едзіць вясна, едзіць

На залатым кані

У зялёным саяні,

На сасе седзячы,

Сыру зямлю аручы,

Правай рукой сеючы

А смыком скародзячы

Вязець, вязець вясна,

Вязець, вязець красна

Ясныя дзянёчкі,

Частыя дажджочкі,

Зялёныя травы,

Красныя цвяточкі

Нам на вяночкі.

Ой, вясна мая вясёлая

Развесяліла ўсе горачкі,

Усе горачкі, усе горачкі даліначкi

Летнія песні:

У полі жыта палавее. У полі жыта палавее, У багатага душа млее, Што ў засеку жыта тлее. А ў беднага радуецца, А ў беднага радуецца, Што новы хлеб гатуецца, Што з багатым зраўнуецца.

Выйшла маці жыта жаці… Выйшла маці жыта жаці, Стала сярпы перакладаці. Няма сярпа залатога – Жанца маладога. Вышла свякроў жыта жаці, Стала сярпы раскладаці. Прыбыў сярпок залаценькі – Жанец маладзенькі.

Восеньскія песні:

Ой, восень мая Ой, восень мая, Восень сцюдзёная, Чаго ты рана захаладала. Я й не раненька, Я й не позненька, - Калі мая пара прышла: Лісточак апаў, зямельку ўслаў, Вось мая і пара прышла. Рэчкі сталі, пазамярзалі, Во мая й другая пара. Ай, восень, восень, макрота… Ай, восень, восень, макрота * , Дзецюкам жаніцца ахота, Дзевачкам ісці няволя, Заняволіла субота Усё й татулькава работа.

Прыпеўкі. Прыпеўка – невялікая лірычная песенька, якая складаецца з чатырох радкоў і выконваецца на які-небудзь сталы матыў. Вядомы і іншыя назвы гэтага жанру: вытанкі, скакушкі, брандушкі, выдрыганцы і інш. Тэрмін “прыпеўка” запазычаны з рускай навуковай тырміналогіі і ў першыню ў навуковую беларускую літаратуру ўведзены В. Астаповічам. Вытокі жанру ў танцавальных прыпеўках, а таксама ў прыпеўках вясельных і дударскіх. У прыпеўках адлюстраваны многія бакі жыцця сялянства. Аднак асноўная тэма гэтага жанру – любоў. У прыпеўках прыкметнае месца займае грамадска-палітычная тэма. Сярод фальклорных жанраў, якія адлюстроўваюць сучаснасць, адно з першых месц належыць прыпеўцы. Першыя публікацыі беларускіх прыпевак адносяцца да 40-х гг. XIX ст.

Прыпеўкі:

А скрыпачка, далі бог, Не жалей жа маіх ног! Мае ножкі не баляць, Яны хочуць пагуляць. Эх, колькі ж нас – Адна жменечка! Пагуляем жа Харашэнечка.

Танцавала рыба з ракам, А пятрушка з пастарнакам, А цыбуля з часнаком. Красна дзеўка з дзецюком. Рада, рада была баба, Што дзед утапіўся. Ліха ж яму нагадзіла – За куст ухапіўся.

Пазаабрадавыя песні Пазаабрадавыя песні, як відаць з самой назвы, - гэта песні, якія выконваюцца незалежна ад абрада ці календара, у любы час і ў розных канкрэтных жыццёвых абставінах. У народзе пра гэтыя песні гавораць, што яны спяваюцца “абы калі”, “калі давядзецца”, “калі надумаешся”, “хоць дзе”, “дзе можна” і інш. Спяваюць іх у час адпачынку і на рабоце, дома і ў полі, “на міру” і сам-насам. Песні гэтыя не звязаны ні з гульнямі, ні з дзеяннямі.

Мелодыя ў пазаабрадавай песні замацавана непасрэдна за адным тэкстам (рэдка адзін тэкст выконваецца на некалькі мелодый), тады як у каляндарна-абрадавай паэзіі на адзін і той жа напеў (асабліва ў вясельнай песнятворчасці) спяваецца многа тэкстаў.

Пазаабрадавыя песні ў адрозненне ад каляндарна-абрадавых характарызуюцца большай актыўнасцю, што дало ім магчымасць шырока адлюстроўваць самыя розныя бакі побыту народа. Пазаабрадавыя песні часта называюць проста лірычнымі, бо лірычны пачатак (а ён уласцівы таксама каляндарна-земляробчым і сямейна-абрадавым песням) з’яўляеццы дамінуючым. Гэта песні пра асабістыя пачуцці і перажыванні чалавека, пра яго адносіны даакаляючайрэчаіснасці. Сіла ўздзеяння пазаабрадавай лірычнай песні ў тым, што яна перадае пачуцці і перажыванні, сугучныя, блізкія, зразумелыя многім людзям, вылучаецца глыбінёй, багаццем і разнастайнасцю чалавечых эмоцый. Тут радасць і гора, любоў і нянавісць, весялосць і смутак чалавека. У гэтых песнях выяўляюцца лепшыя рысы нацыянальнага характару беларусаў: смеласць, адвага, праўдзівасць, працавітасць, гасціннасць, гуманізм, чуласць, сціпласць, імкненне да свабоды і нянавісць да прыгнятальнікаў. У іх знайшла адлюстраванне народная мараль, светапогляд працоўных. Пазаабрадавая песенная лірыка дае шырокую карціну жыцця народа, яго сямейна-бытавых і сацыяльна-грамадскіх адносін, таму не выпадкова яе называюць энцыклапедыяй жыцця народа. У народнай пазаабрадавай песеннай творчасці асобную групу складаюць балады – ліра-эпічныя творы. Тэрмін “балада” ў народзе невядомы. Спевакі іх называюць доўгімі або жалоснымі песнямі. У навуковы ў жытак гэты тэрмін быў уведзены ў XIX ст. Збіральнікі і даследчыкі беларускай вуснапаэтычнай творчасці называлі балады думамі або думкамі.

Балады – творы драматычнага зместу, напоўненыя высокім эмацыянальным пачуццём. Тэма іх – сямейнае або асабістае жыццё чалавека, незвычайныя, трагічныя здарэнні. Як і многія іншыя фальклорныя жанры, балада ўзыходзіць да глыбокай старажытнасці і прайшла складаны эвалюцыйны шлях станаўлення.

На музычных занятках выхаванцы знаёмяцца з асаблівасцямі беларускай народнай музыкі, развучваюць беларускія танцы, спяваюць песні. Усё гэта дае магчымасць вырашыць задачы развіцця беларускага маўлення, раскрыць творчыя магчымасцi дзяцей, сфармiраваць цiкавасць да народнай творчасцi, у гульнявой форме далучыць дзяцей да нацыянальнай культуры.

Выкарыстанне ў працы з дашкольнікамі твораў народнай творчасці ажыўляе адукацыйны працэс, аказвае асаблівы ўплыў на выхаванне патрыятычных пачуццяў, нацыянальнайсамасвядомасці.

Выхоўваючы патрыёта, нацыянальна свядомага чалавека, фальклор адначасова задавальняе патрэбу дзіцячай душы ў гульні, жарце, асваенні свету.

свернуть

Часопісы для дзяцей на беларускай мове

развернуть

Прапануем Вам ссылку на інтэрнэт-сайты дзіцячых часопісаў "Буся" і "Вясёлка" http://www.veselka.by

свернуть

Загадкі.

развернуть

За ўсіх птушак ён чарней,

Чысціць поле ад чарвей. (Грак)

Тук, тук, тук!

Ад сасны і да сасны рэха нясецца.

Лечыць сасну доктар лясны.

Як ён завецца?.(Дзяцел)

Ён у лузе, ён у полі,

Зранку лётае на полі.

Звонка песні распявае,

Імі дзетак ён вітае. (Жаўрук)

Хапаткія ў мяне крылы,

Хвосцік востры, нібы вілы,

З гліны я гняздо ляплю,

Мошак на ляту лаўлю.

(Ластаўка)

У чырвоных ботах

Ходзіць па балотах.

Захаваўшы лапкі,

Спрытна ловіць жабкі. (Бусел)

Праз горы, даліны, праз тысячы сёл,

З далёкай краіны вярнуўся пасол.

Паважны, чыноўны, ён стаў на страсе,

У ботах чырвоных, каб бачылі ўсе.

(Бусел)

Тут лапоча, там стракоча,

Усе навіны ведаць хоча.

Гэта птушка белабока –

Балбатлівая ...(сарока)

Доктар Стук на дрэва ўзлез...

Ведама дзіцяці:

Гэта лечыць хворы лес

Даўгадзюбы ...(дзяцел)

З выраю першы вяртаецца,

З песняй да свету звяртаецца,

Поля і неба сябрук –

Гэта, вядома, ...(жаўрук)

Сонца ў небе ярка ззяла,

Згінуў снег, і цёпла стала – з выраю, з чужых зямель

Прылятае ...(журавель).

У сасновым у лясу

Чутна сумнае “Ку-ку!”

А ці ведаеш якая

Гэта птушачка кувае? (Зязюля)

Зноў пад дахам у гары,

Дом будуюць муляры.

Будзе ўтульны церам-дом,

Гразь ім служыць, як бетон (Ластаўкі)

Шустранькі, маленькі,

Сам у шэрай світцы.

Шукае канапелькі,

Каб трошкі пажывіцца. (Верабей)

Скажы на вушка:

Якая птушка

Маленькага росту, рыжахвостая,

З пер’я – не залатая,

А песня - ў душу залятае? (Салавей)

Ледзь вясна шчэ наступае –

Ён канцэрты пачынае.

Гучна льецца песня-свіст.

Як завецца той артыст. (Шпак)

Прыляцела да кармушкі

Размалёваная птушка,

А знайшла ў кармушцы сала,

Дык і ласаваца стала. (Сініца)

Чапу-ляпу, па вадзе

Птушка шэрая ідзе.

Хай там спёка, хай слота, -

Жыць не можа без балота. (Чапля)

Школа. Школьныя прылады

Не куст, а з лісточкамі,

Не кашуля, а пашыта.

Хто яе чытае,

Той розум мае. (Кніга)

Ляжыць паленца, а ў сярэдзіне – сэрца.

(Аловак)

Палачка цудоўная, колерам няроўная.

Трэба толькі ў рукі ўзяць,

Пачынае маляваць (Аловак)

Кніжкамі забітыя, на замкі закрытыя,

Паселі на плечы школьнай малечы.

(Ранцы)

Я ўсё знаю, усіх вучу,

Але сама заўжды маўчу. (Кніга)

Белы зайчык па чорнаму полю скача. (Крэйда)

У двары - вялікі дом,

Нібы вулей, гулкі днём

Гул той вечарам змаўкае,

Раніцаю ажывае.

Хто наведае той дом,

Набывае веды ён. (Школа)

Мае гулкі галасок,

усіх склікае на ўрок. (Званок)

Ноччу маўчыць, удзень гамоніць

Маці другая, дзяцей навучае (Школа)

Гэта так, ці мне здалося?

Вунь гарбуз на тонкай восі,

А на ім намаляваны

Горы, рэкі, акіяны. (Глобус)

Кветкі

Рос белы шар, вецер дунуў і шар спугнуў. (Дзьмухавец)

Стаяць каля сцежкі Юлькі,

На іх белыя кашулькі.

Сэрцайкі ў іх залатыя,

Адгадайце, хто такія. (Рамонкі)

Хвалюе водарам, красою,

Але не проста ўзяць рукою.

Галава – пахучая,

Тулава – калючае. (Ружа)

Сінявокі, слаўны, чысты,

Галавасты, залацісты.

Дасць абноў ён людзям шмат,

Будзе кожны вельмі рад (Лён)

З-пад снегу выйшла, расцвіла

І так, што аж зіма ўцякла (Пралеска)

У гаі-гаёчку

Між травы, расы –

Белыя званочкі.

Іх шануйце, дзеці,

Каб такой красы

Больш было на свеце. (Ландыш)

Сонца ім ласкі не шкадавала.

Сонечнай фарбаю пафарбавала.

Ой жа якія прыгожыя кветкі!

Ляцяць да іх пчолы, бягуць да іх дзеткі.

Полкі мядок салодкі збіраюць,

Дзеткі вянкі на галоўку сплятаюць.

(Дзмухаўцы)

Дзікія жывёлы

Што за гаспадар лясны

Спіць пад снегам да вясны,

Ну а летам да калод

Ходзіць красці чужы мёд.(Мядзведзь)

У рыжай разбойніцы хвост, як мятла.

Ад кары ўцяка – сляды замяла.

(Ліса)

Сонца летняе пячэ

Альбо дождж маросіць –

Футра шэрае яшчэ

Ён да часу носіць.

Холадам дыхне зіма,

І ўсім на здзіўленне

Футра шэрага няма –

У белым ён адзенні. (Зайка)

Звіўся, скурчыўся клубком,

Не падымеш - колкі:

Як штыкі, тырчаць кругом

Вострыя іголкі. (Вожык)

Гучна – гучна зароў

Цар пушчанскіх звяроў. (Зубр)

Ой, як спрытна, нібы мячык,

Скача з елак на дубы.

На сучках к зіме няйначай,

Сушыць ягады, грыбы.

Спелы ёй арэх трапляе –

У таемны склад хавае.

На зіму, каб мець запас,

Дбаць ёй трэба ў летні час. (Вавёрка)

Па лясах блукае статак

Волатаў і немаўлятак.

Гэта пушчы спадары –

Белавежскія ...(зубры)

Гальчастыя рогі,

Хуткія ногі,

Колер поўсці – залаты.

Хто я , ці ведаеш ты? (Алень)

Бы ў кошачкі, галоўка.

А ў лапах сілу мае.

Па дрэвах лазіць лоўка

Драпежніца лясная.

Д ыхто яе не знае! (Рысь)

У ваду нырае смела,

Хатку ён будуе ўмела.

Пад вадой і на вадзе

Будаўніцтва ён вядзе. (Бабёр)

Пад зямлёй будуе дом

І вядзе тунелі.

Невідушчым маўчуном

Ён жыве век цэлы. (Крот)

Пад хвоямі, пад смолкамі

Ляжыць клубок з іголкамі (Вожык)

Што за гаспадар лясны

Спіць пад снегам да вясны.

А прачнуўшыся хутчэй

Па мёд лезе ў вулей. (Мядзведзь)

Я прыродны дрывасек,

Сёння зноў галіну ссек.

Пойдзе ўся кара на ежу,

Ствол на часткі я парэжу,

У раку насіць іх буду-

Пабудую з іх запруду. (Бабёр)

Каб ніхто не адабраў,

За клжную шчочку

Непрыкметна ён схаваў

Зерня па мяшочку. (Хамяк)

Поры года

Яблыкі даспелі.

Адспявалі жнеі. Верас зацвітае...

Калі гэта бывае? (У верасні)

Пахне лісцем і грыбамі,

Пахне бульбаю, імхамі,

Пахне дымам, пахне потам,

Пахне полем і работай.

І, напэўна, кожны знае,

Гэта...(восенню бывае)

Белым пухам замяло

І палеткі, і сяло.

Мост праз рэчку хутка ляжа,

А што гэта, хто адкажа? (Зіма)

Чараўніца да нас завітала –

Усё ажыло, заспявала.(Вясна)

Свойскія жывёлы

Ці то ў будні, ці то ў святы –

Носіць сво й кажух багаты.

А яна ж яго не шыла

І за грошы не купіла. (Авечка)

Зранку лапкай ён умыты.

Шэрстка – нібы з аксаміту.

Любіць спінкай выгінацца.

Мышы – страх – яго баяцца. (Кот)

З барадою нарадзіўся –

І ніхто ў нгас не здзівіўся,

Любіць лыка драць у лесе,

А лапцей не ўмее плесці,

Нібы птушка мае пух,

А ў хляве нядобры дух. (Казёл)

Адкажы, калі ахвота:

Што за дзіўная істота

Ходзіць з віламі на лбе,

На лужку мурог скубе,

Як і дзеці, любіць жвачку?

Бачыў гэтую дзівачку? (карова)

Не араты, не каваль, не плотнік,

А першы на вёсцы работнік. (конь)

З людзьмі сябруе, хату вартуе,

Жыве пад ганкам, хвост абаранкам.

(сабака)

Не яздок, а са шпорамі,

Не стораж – а ўсіх будзіць

(Певень)

Ходзіць па двары, на нагах кіпцюры, белае каменне нясе.(Курыца)

У стаўку купаўся, ды сухім застаўся.

І пайшоў гарласты, у чырвоных ластах. (Гусак)

Не кароль, а ў кароне,

Не гусар, а пры шпорах,

Гадзінніка не мае, а час знае.

(Певень)

Памяркуйце, дзеці самі:

Хто ў вас дома ёсць з вусамі?

Малады яшчэ, дарэчы,

А ляжыць ўсё на печы? (Кот)

Хто зялёнымі вачамі

Грозна бліскае начамі?

Мае пухленькія лапкі,

А на лапках – кіпці-драпкі,

Спінку пругка выгінае,

Страх на мышак наганяе (Кот)

Гародніна

Славен край наш ёй здаўна,

Трыста розных страў – яна.

І зімой, і летнім часам

На яе мы вельмі ласы. (Бульба)

Я расту не на ствале,

Я заўсёды на стале.

Мяне ўкусіш, небарача,

Дык адразу і заплачаш. (Цыбуля)

Лата на лаце і шва не знайсці. (Капуста)

Круглая, ды не гарбуз. З хвастом, ды не мыш (Рэпа)

Нарадзіўся сярод градкі,

Быў шурпаты – вырас гладкі,

І ляжыць пад кустом

Дагары крывым хвастом (Агурок)

Адгадай, сынок, загадку,

Што за месцейка за хаткай,

Дзе ўвіхаецца бабуля,

Водзяць там гарох, цыбуля,

Кроп і морквы крагод...

Гэта месца...(Агарод)

Выспеў на градзе белы чарадзей.

Галава – на славу, да зубка – зубок –

Добрая прыправа, а завуць...(часнок)

Завітала ў хату пані

У чырвоным сарафане,

Як пачалі распранаць –

Сталі плакаць, праклінаць.(Цыбуля)

Сакавіты, круглаваты

Здаравяка гэты.

Нам патрэбен на салаты

І на вінегрэты. (Бурак)

З яе цудоўныя салаты

Прыгатаваць мы вельмі рады.

Хоць злая, горкая, але

Хай будзе часта на стале.(Рэдзька)

Прадукты харчавання

У лісці хаваюцца, сонцам наліваюцца.

А паспеюць, дык нам свецяць белымі ілбамі. (Арэхі)

Белы, як снег, а салодкі, як мёд

(Цукар)

Нам патрэбна ў ядзе

Гэта беляніца.

Нарадзілася ў вадзе,

А вады баіцца. (Соль)

Вадкае, а не вада,

Белае, а не снег. (Малако)

Беленькая бочка,

На ёй – ні сучочка,

Ні абручыка, ні дна

І хоць бы клёпачка адна! (Яйка)

Транспарт

Хто ні ў дзень, ні ўночы

Не заплюшчвае вочы,

А ўсё ў дарогу углядаецца?

(Аўтамабіль)

Мае хобат, нібы слон.

Сам жалезны, дужы ён,

Рот зубасты разяўляе –

Хутка яму ён капае. (Экскаватар)

Бяжыць край дарогі,

За дрот трымаюць рогі. (Тралейбус)

Жалезны конь, у жываце агонь,

Есці не просіць, арэ, жне і косіць.

(Трактар)

Я ў космас уздымаюся

На хвост абапіраюся. (Ракета)

Што гэта за машына,

Што разам жне і малоціць,

А ідзе – ажно зямлю калоціць

(Камбайн)

Конь не просіць сена вехаць,

На ім можна вярхом ехаць.

Мільгацяць два колы – ногі,

І імчаць ускрай дарогі. (Веласіпед)

Што за дзіўны насарог?

Дзякуючы рогу

Роў засыпаць дапамог,

Разраўняў дарогу. (Бульдозер)

Цэглу, пліты, блокі,мноства рам...

Падымае пад аблокі

На будоўлі велікан.

(Пад’ёмны кран)

Дрэвы

Нішто не спужала,

Нішто не ляцела,

А ўся затрымцела,

А ўся задрыжала. (Асіна)

Мной дзяўчынак называюць.

А як толькі зацвітаю –

З гудам рупным і вясёлым

Да мяне лятаюць пчолы. (Ліпа)

Сярод лесу агонь гарыць (Каліна)

У залаты клубочак схаваўся дубочак.

(Жолуд)

Шмат на ёй іголак,

Але ўсе без вушак. (Ёлка)

Я ў пярэстым сарафане,

Залюбуецца – хто гляне.

Пра мяне складаюць песні...

Я ў парку, я і ў лесе. (Бяроза)

Маю галінку вы ўзялі,

У зямлю ўваткнулі, палілі –

Карэньчыкі яна пусціла

І ў рост пайшла з вялікай сілай.

Люблю расці я над вадой,

А называюся ...(вярбой)

Чырвонае цельца, каменнае сэрца,

Вінная на смак, а завецца як? (Вішня)

Я засяваю дол ігліцаю.

Спрадвеку слаўлюся жывіцаю. (Сасна)

Нас ты знойдзеш на кусце,

ускрай лесу, што расце.

Мы ласункі. Лекі мы.

Рады нам усюды.

Мы людзей сярод зімы

Лечым ад прастуды. (Маліны)

Ля майго аконца

Цешацца сястрыцы

І гараць на сонцы

Гронкі - завушніцы.(Рабіна)

Насякомыя

Дзяўчынка кветку ўзяць хацела,

А кветачка – пырх і паляцела.

Завецца як жа кветка тая,

Што крыльцы мае і лятае (Матылёк)

Ля ракі жыве званар,

Ён балотны гаспадар.

Даўганогі,даўганосы,

Голас тонкі, а сам строгі. (Камар)

Чорны, ды не воран,

Рагат, ды не бык,

Шэсць ног без капыт,

Ляціць – вые, сядзіць – зямлю рые.

(Жук)

Джыганула штось ці Нінку –

Бо асу ўзяла за спінку.

Нінка пэўна і не знала,

Што кусака мае ...(джала)

Цэлы дзень яна лятае,

Усім назаляе,

А ноч настане, тады перастане. (Муха)

Вось дык хлапцы-малайцы!

На дзівосы здатны –

Без сякеры і пілы

Слаўна ўзводзяць хаты. (Мурашкі)

Без станка і без рук, а кросны тчэ.

(Павук)

Прылады працы

Ручка ёсць, а не граблі,

Зямлю рые, а не плуг. (Лапата)

Са збітаю галавою па сяле ходзіць

(Долата)

Пілаванне рассяваю

І ў час працы я спяваю.

Лес заўжды мяне “чакае”,

Адгадай, хто я такая? (Піла)

Адна матка дванаццаць сыноў мае і на ўсіх націскае. (Граблі)

Як вазьму цябе ў руку,

Трапна б’еш ты па цвіку.(Малаток)

Зямлю лычом варочае

Гарбаты гэты дзед.

Сам есці век не хоча ён,

А корміць цэлы свет (Плуг)

Есці век яна не просіць,

Хоць зубоў і многа мае.

Як працуе – сыпле проса,

Весела спявае.(Піла)

Вастразубы кракадзіл

Па ўсім полі пахадзіў,

Параслі яго сляды

Ды ў зялёныя рады.(Сеялка)

Бытавая тэхніка, час

Праз палі, масты, лясы

Ляцяць словы – галасы.

Дзякуючы правадам

Кажуць тут, а чуюць там.(Тэлефон)

Языка не мае, а гаворыць і спявае.

(радыё)

Я не чарапаха – робат,

Але працаваць люблю,

Я не слон, але ў свой хобат

З дывана ўвесь пыл лаўлю (Пыласос)

Днём і ноччу я іду,

Ранкам вас не падвяду.

Нават тых, хто моцна спіць,

Здольны хутка разбудзіць. (Будзільнік)

І дзень ішоў, і ноч ішоў,

А з месца нават не сышоў.(Гадзіннік)

Белы дамок у кватэры стаіць.

І ў ім круглы год дзед мароз

То буркоча, то спіць (Халадзільнік)

Адзенне і абутак

Вярхом сядаю, на кім – не знаю.

Знаёмага ўбачу – адразу саскочу.

(Шапка)

Ходзяць чужымі нагамі,

Мяч адбіваюць насамі. (Чаравікі)

Грыбы

Не ў бары расце – у садзе,

Як маленькі парасон,

Грыб няхітры, вельмі смачны,

З гучнай назвай ..(шампіньён)

свернуть

Картатэка гульняў па развіццю беларускага маўлення

развернуть

«Адгадай, чыя цацка?»

Мэта: вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі.

Змест. Выхавацель у якасці вядучага хавае за спіной машынку, пытаецца, у якой руцэ цацка. Нехта з дзяцей адказвае. Тады выхавацель пытаецца: «Алёша адгадаў. Чыя цяпер машынка?». (Алёшава.) Алёша атрымлівае цацку і становіцца вядучым. Гульня працягваецца.

«Чые рэчы?»

Мэта: вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі.

Змест. Дзеці дастаюць розныя прадметы або цацкі з «цудоўнага мяшочка». Выхавацель за кожным разам зазначае: «Саша выцягнуў машынку. Чыя цяпер машынка?» (Сашава). «Валодзя выцягнуў кубачак. Чый кубачак?» (Валодзяў.) І г. д.

«Што маміна, а што татава?»

Мэта: вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі.

Змест. Выхавацель паказвае дзецям карцінкі (сукенка, акуляры, штаны, капялюш і інш.). Дзеці называюць: «Сукенка — маміна...» і г. д.

«Хто першы пазнае?»

Мэта: актыўна распазнаваць шшын словы.

Змест. Выхавацель апісвае новае слова. Задача дзяцей — хутчэй распазнаць гэты прадмет ці з'яву і знайсці яго на малюнку.

«Магазін цацак»

Мэта: актыўна распазнавацъ новый словы.

Змест. Выхавацель апісвае новую цацку. Задача дзяцей — хутчэй распазнаць яе і знайсці на «прылаўку магазіна».

«Пачастуем ляльку»

Мэта: актыўна распазнаваць новыя словы па тэме: «Посуд».

Змест. Выхавацель аб'яўляе дзецям, што лялькі Алеся і Оля збіраюцца сустракаць гасцей. Трэба дапамагчы ім расставіць посуд. Віця ставіць талерачкі, Таня раскладвае лыжкі і відэльцы, Дзіма ставіць цукарніцу і г. д. Дзеці па аднаму выконваюць зададзеныя дзеянні, знаходзячы названыя прадметы посуду, напрыклад, у буфеце.

«На чым паедзеш у гасці?»

Мэта: узнаўляць словы з нагляднай падказкай па тэме: «Транспарт».

Змест. Выхавацель называе некалькі відаў транспарту і прапануе дзецям выбраць адзін адказ, але трэба, каб дзеці не механічна адказвалі, а маты-вавана выбіралі адказ, як у рэальнай жыццёвай сітуацыі. Кожны раз выхавацель паказвае адпаведныя малюнкі.

«Чым пачастуем гасцей?»

Мэта: узнаўляць словы з нагляднай падказкай па тэме: «Садавіна, агародніна».

Змест. Выхавацель называе некалькі відаў садавіны і агародніны і прапануе дзецям выбраць адзін адказ. Але трыба, каб дзеці не механічна адказвалі, а матывавана выбіралі адказ, як у рэальнай жыццёвай сітуацыі. Кожны раз выхавацель паказвае адпаведныя малюнкі.

«Што надзенем ляльцы на прагулку?»

Мэта: замацоўваць лексіку без нагляднай падказкі па тэме: «Адзенне. Абутак».

Змест. Выхавацель называе некалькі відаў адзення і абутку і прапануе дзецям выбраць адзін адказ. Сутнасць гульні ў тым, што кожнае дзіця можа назваць тое слова, якое яно помніць.

«Хуткія вочкі»

Мэта: замацоўваць слоўнікавы запас дашкольніка па любой тэме. Змест. Выхавацель паказвае прадмет або малюнак, які адносіцца да той ці іншай тэмы, і адразу хавае яго. Той, хто першым адкажа, атрымлівае гэты прадмет.

«Які твой голас?»

Мэта: пашыраць і замацоўваць пасіўны слоўнікавы запас па тэме: «Хатнія жывёлы».

Змест. Дзеці размяркоўваюць паміж сабой ролі хатніх жывёл. У адпаведнасці з роллю вымаўляюць гукаперайманні («мяў», «гаў», «му» і г. д.), пры гэтым кожны раз зазначаючы: «Я мяўкаю», «Я гаўкаю», «Я выю» і г. д.

«Назаві колер»

Мэта: дапасоўваць прыметнікі да назоўнікаў па тэме: «Садавіна, ага-родніна».

Змест. Выхавацель кідае мяч адна-му з дзяцей і называе садавіну альбо агародніну (яблык, агурок, бурак, слгва і г.д.), дзіця ловіць мяч, называе адпаведны колер (чырвоны, зялёны, чырвоны, сіняя і г. д.) і кідае мяч назад.

«Адзін ці многа?»

Мэта: вучыць змяняць назоўнікі па ліках.

Змест. Выхавацель называе словы ў адзіночным і множным ліку, а дзеці адказваюць, колькі прадметаў названа: адзін ці многа. У якасці гульнёвага дзеяння можна выкарыстоўваць перакіданне мяча.

«Каму дадзім значок?»

Мэта: фарміраваць арыентыроўкі ў дзеянні ўтварэння давальнага склону назоўнікаў мужчынскага роду.

Змест. Выхавацель кажа, што сёння значкі будуць дарыцца толькі хлопчыкам. Пытаецца: «Каму ж дадзім першы значок?» (Мішу дадзім.) «Вось, Міша, твой значок. Яшчэ каму?» (Працягвае значок аднаму з дзяцей.) «Так, Алёшу. А зараз каму?» I г. д.

«Частаванне»

Мэта: вучыць утвараць патрэбную склонавую форму па аналогіі з узорам педагога.

Змест. Выхавацель запрашае дзяцей разгледзець малюнкі. На малюнках — відарысы жывёл з характэрнымі для іх пачастункамі: зайка з морквай, вавёрка з арэшкамі, сабака з косткай, карова з сенам і г. д. Выхавацель кажа: «Звяры хочуць пачаставаць нашых хлопчыкаў. Толькі не ведаюць, каму што даць. Паспрабуем ім дапамагчы». I складвае малюнкі ў стосік. Побач кладзе стосік з фотаздымкамі хлопчыкаў групы. Дзеці па чарзе падыходзяць да стала, кожны з іх выцягвае адзін малюнак і пачынае гаварыць: «Коцік дае рыбку... каму?». Выцягвае з другога стосіка фотаздымак і працягвае: «Сярожу». (Таксама можно выкарыстоўваць гулъню ў «фанты».)

«Калі гэта бывае?»

Мэты: замацоўваць веды пра часткі сутак; развіваць ўменне вызначаць часткі сутак і тлумачыць гэта з дапамогай слоў; развіваць лагічнае мысленне.

Змест. Кожнае дзіця атрымлівае некалькі картак (2—3) з выявамі частак сутак. Выхавацель прапаноўвае іх разгледзець. Затым ён называе частку сутак, напрыклад, вечар. Дзіця, у якога ёсць картка з відарысам, што адносіцца да гэтага часу сутак, падымае яе і расказвае, чаму гэты відарыс адпавядае вячэрняму часу За правільна падабраную картку і добрае тлумачэнне дзіця атрымлівае фішку. Фішкі афарбаваны: у ружовы колер — раніца, блакітны — дзень, шэры — вечар, у чорны — ноч. Карткі неабходна падбіраць з добра знаёмымі эпізодамі з рознага часу сутак.

«Што даужэй, што танчэй?»

Мэты: выхоўваць ўвагу; фарміраваць навык параўнання прадметаў па даўжыні, таўшчыні; развіваць мову, успрыманне.

Змест. У працэсе чытання казкі «Верабей і былінка» дзецям прапануецца параўнаць па таўшчыні былінкі (палачкі рознай таўшчыні). Дзеці параўноўваюць і гавораць: «Гэтая былінка самая тоўстая, гэтая — танейшая, а гэтая — самая тонкая». Затым дзеці гэтак жа параўноўваюць па даўжыні вяроўкі, якімі павінны былі звязаць стральцоў. Яны знаходзяць самую доўгую, карацейшую і самую кароткую вяроўкі (шнуркі). Па заданню выхавацеля дзеці называюць доўгія і кароткія, тоўстыя і тонкія прадметы.

«Параўнай»

Мэты: выхоўваць ўвагу; развіваць ўменне параўноўваць прадметы па даўжыні, шырыні; развіваць мову, успрыманне.

Змест. Выхавацель прапаноўвае дзецям параўнаць палоскі-«дарожкі», па якіх «ехала» муха-пяюха. Палоскі паперы даюцца рознай даўжыні і шырыні.

Па заданню выхавацеля дзеці знаходзяць самую кароткую палоску, самую доўгую, сярэднюю. Выкладваючы палоскі-«дарожкі» па даўжыні, дзеці гавораць: «Гэтая дарожка самая кароткая, гэтая — даўжэйшая, а гэтая самая доўгая».

Гэтак жа дзеці параўноўваюць палоскі-«дарожкі» па шырыні. Затым знаходзяць і называюць прадметы доўгія, кароткія, шырокія і вузкія, якія загадзя былі прынесены выхавацелем у групавы пакой.

«Можна есці ці не?»

Мэты: замацоўваць веды аб прадуктах харчавання і іх назваў; развіваць слыхавую увагу, кемлівасць, лагічнае мысленне; выпрацоўваць хуткую рэакцыю на слова.

Змест. Дзецям можна прапанаваць гульню на адрозненне прадуктаў харчавання ад іншых прадметаў. Для гэтага выкарыстоўваюць як прадукты харчавання, так і карткі з іх відарысамі. Дзеці павінны разгледзець усе прадукты або іх выявы, назваць іх. Затым выхавацель прапануе пагуляць у гульню «Можна есці ці не?»: паказвае і называе прадмет, дзеці на прадукт харчавання пляскаюць у далоні, на другія прадметы — сядзяць ціха.

«Складзі карцінку»

Мэта: развіваць прасторавую ары-енціроўку, мову, уменне бачыць цэласнасць вобраза; развіваць ўвагу.

Змест. Падчас работы над казкай «Сынок з кулачок» можна прапанаваць дзецям скласці з чатырох частак разразных карцінак поля, луга, лесу адпаведныя выявы. Дзеці складаюць карцінкі, паведамляюць, што ў іх атрымалася, расказваюць пра раслінны і жывёльны свет таго асяроддзя, якое атрымалася на карцінцы.

«Хто ўвойдзе, няхай возьме»

Мэты: замацоўваць веды пра матэрыял, з якога зроблены прадмет; актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць звязную мову, уважлівасць, кемлівасіць.

Змест. Дзецям прапануюць адшукаць у пакоі для гульні прадметы, зробленыя з дрэва, пластмасы, гумы і іншага матэрыялу.

Яны шукаюць прадмет, называюць яго, прыдумваюць і расказваюць пра яго невялічкае апавяданне, паведамляюць, з якога матэрыялу ён зроблены.

«Раскладзі па велічыні»

Мэты: актывізіраваць слоўнікавы запас і развіваць звязную мову; выпрацоўваць уменне параўноўваць прадметы па велічыні на вока або шляхам накладвання; развіваць ўвагу, успрыманне велічыні прадмета.

Змест. Дзеці разглядаюць плоскасныя фігуркі герояў казкі «Муха-пяюха», параўноўваюць іх і раскладваюць па велічыні ў радок: хто за каго большы. Напрыклад: воўк, заяц, вавёрка, жабка, мышка, муха. Затым дзеці расказваюць, чаму яны так размясцілі герояў казкі.

«Што зманілася?»

Мэты: выхоўваць ўвагу, кемлівасць; развіваць памяць, мову; актывізіраваць слоўнікавы запас.

Змест. На фланелёграфе выхавацель размяшчае выявы герояў казкі. Дзеці называюць іх і запамінаюць парадак іх размяшчэння. Па сігналу выхава-целя: «Ноч» — дзеці заплюшчваюць вочы, «спяць». За гэты час выхавацель мяняе парадак размяшчэння відарысаў. Па сігналу: «Дзень» — дзеці расплюшчваюць вочы, уважліва глядзяць на фланелёграф і тлумачаць, якія там адбыліся змены.

«Сапсаваны тэлефон»

Мэты: развіваць слыхавую увагу, засяроджанасць.

Змест. Дзеці сядзяць радком. Вядучы ціхенька на вуха называе першаму дзіцяці аднаго з герояў казкі. Першае дзіця таксама ціхенька на вуха паўтарае пачутае слова другому дзіцяці, другое — трэцяму і г. д. Дзіця, якое сядзіць апошнім у радку, вымаўляе пачутае слова ўслых. Калі ім была дапушчана памылка, дзеці па ланцужку, толькі ў адваротным напрамку, па чарзе паўтараюць пачутае імі слова Так знаходзяць таго, хто дапусціў памылку, «сапсаваў тэлефон».

«Чорны кот»

Мэта: практыкаваць у правільным ужыванні форм давалънага склону назоўнікаў першага скланення.

Змест. Адзін з дзяцей — «чорны кот». Ён стаіць у сярэдзіне круга з хустачкай у руцэ. Дзеці водзяць карагод, прыгаворваючы:

Сталі дзеці ў карагод,

Прыйшоў да іх чорны кот

Кот. Каму даць, каму даць

Каму хустачку аддаць?

Адцам Янку.

(Янка становіцца «чорным катом». І г. д.)

«Хто першы назаве?»

Мэты: актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць зрокавую і слыхавую ўвагу, звязаную мову.

Змест. На фланелёграфе ў радок размяшчаюцца відарысы герояў казкі. Выхавацель дамаўляецца з дзецьмі, адкуль яны будуць пачынаць лічыць відарысы (злева направа ці наадварот). Затым некалькі разоў пляскае ў далоні. Дзеці лічаць колькасць хлапкоў, знаходзяць відарыс, які стаіць на ўказаным месцы, і называюць яго, расказваюць аб ім невялічкі ўрывак з казкі. Выйграе тое дзіця, якое першым назвала відарыс.

«Назаві адным словам»

Мэты: замацоўваць у мове дзяцей словы, што абазначаюць агульныя паняцці; актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць лагічнае мысленне, кемлівасць.

Змест. Выхавацель выкладвае карткі з выявамі прадметаў. Дзеці разглядваюць іх, называюць намаляваныя прадметы. Затым выхавацель просіць назваць гэтыя прадметы адным словам. У залежнасці ад зместу казкі гэта могуць быць наступныя заданні:

▪ воўк, ліса, заяц... — дзікія жывёлы;

▪ сабака, кот, каза... — свойскія жывёлы;

▪ верабей, сарока, галка... — птушкі;

▪ курыца, певень, гусь... — свойскія птушкі;

▪ дуб, клён, бяроза... — дрэвы і г. д.

У групе «Фантазёры» карткі могуць не выкарыстоўвацца. Замест іх выхавацель проста называе прадметы.

«Лішняе слова, або Чацвёрты лішні»

Мэты: вучыць дзяцей знаходзіць агульныя і розныя ўласцівасці прадметаў, аб'ядноўваць прадметы па якой-небудзь асноўнай істотнай прыкмеце, праводзіць класіфікацыю; развіваць лагічнае мысленне, увагу, кемлівасць.

Змест. У адпаведнасці з сюжэтам казкі выхавацель называе словы ці паказвае дзецям карткі з відарысамі предметаў. Пры гэтым усе словы (прадметы), апрача аднаго, належаць да якой-небудзь адной групы. Выхавацель прапаноўвае дзецям знайсці лішняе слова (прадмет), якое не падыходзіць да ўсіх астатніх у групе, а затым рас-тлумачыць, чаму яны так думаюць. Надрыклад:

▪ рамонак, дзьмухавец, званочак, пчала;

▪ камар, муха, жабка, мятлушка;

▪ заяц, ліса, кот, мядзведзь;

▪ талерка, хлеб, соль, малако.

«Хто жыве ў казцы?»

Мэты: развіваць ўвагу, памяць, звязную мову, хуткасць мыслення; актывізацыя слоўніка.

Змест. Для гэтай гульні спатрэбяцца карткі з відарысамі розных прадметаў, у тым ліку і персанажаў казкі. Выхавацель дае дзецям разгледзець карткі, а затым просіць назваць персанажаў той казкі, якую слухалі на занятку, і расказаць невялічкі ўрывак з гэтай казкі пра таго героя, якога назвалі.

«Не памыліся»

Мэта: актывізіраваць слоўнікавы запас, лагічнае мысленне, увагу, кемлівасць; замацоўваць веды пра дзікіх і свойскіх жывёл.

Змест. Дзеці стаяць у крузе, пера-кідваючы мяч. Той, хто кідае мяч, называе дзікую ці свойскую жывёліну. Той, хто мяч злавіў, павінен сказаць, дзе яна жыве: у лесе ці побач з чалавекам, чым харчуецца.

«Паштальён прыносіць пісьмы»

Мэта: развіваць звязную мову, мысленне.

Змест. «Паштальён» раздае дзецям канверты, у якіх ляжаць карткі з відарысамі персанажаў казкі. Дзеці павінны расказаць урывак з казкі з удзелам гэтых персанажаў.

«Скажы наадварот»

Мэты: абагачаць мову словамі-антонімамі; развіваць звязную мову, кемлівасць, мысленне, увагу.

Змест. Выхавацель вымаўляе слова і кідае каму-небудзь з дзяцей мячык. Дзіця, злавіўшы мячык, павінна ў адказ назваць слова, процілеглае па значэнню. Напрыклад: высокі — нізкі; уперад — назад; дзень — ноч; цёплы — халодны і г. д.

«Прыдумай слоўца

або адкажы: «Які?»

Мэты: абагачаць слоўнікавы запас прыметнікамі; развіваць кемлівасць, мысленне, мову.

Змест. Выхавацель прапаноўвае дзецям да назвы прадмета падабраць словы, якія дапамогуць адказаць на пытанне: «Які гэга прадмет?».

Напрыклад:

- Лісіца якая? (Хітрая, рыжая...).

- Мядзведзь які? (Касалапы, вялікі...).

- Заяц які? (Касавокі, даўгавухі...) I г. д.

«Бывае—не бывае»

Мэты: вучыцъ дзяцей бачыцъ пры-чынна-выніковыя сувязі, што існуюць у прыродзе; развіваць лагічнае мысленне, звязную мову, замацоўваць веды пра поры года.

Змест. Выхавацель расказвае пра якую-небудзь пару года, напрыклад, пра зіму, і ўключае ў свае апавяданне непраўдападобны эпізод: «На заснежанай ёлачцы сядзела зязюля...». Дзеці павінны вызначыць, бывае такое ці не, растлумачыць, чаму такое немаг-чыма.

«Закончы сказ»

Мэты: актывізіраваць словы, якія абазначаюць бытавую тэхніку; развіваць звязную мову; практыкаваць ва ўстанаўленні прычынна-следчых і прасторава-часовых адносін.

Змест. Закончыць сказ (знайшоўшы малюнак).

Я чышчу дыван... (пыласосам).

Я мыю бялізну ў ... (пральнай машыне).

Я слухаю навіны па... (тэлевізару).

Я гляджу кіно па ... (кінатэатры). Я шукаю інфармацыю ў... (газеце).

Я збіваю крэм з дапамогай... (міксера).

Я захоўваю прадукты харчавання ў... (халадзільніку).

Я размаўляю з сябрам па... (тэлефоне).

Я шыю сукенку на... (швейнай машыне).

Я фатаграфірую з дапамогай... (фотаапарата)

«Хто больш назаве слоў?»

Мэты: актывізіраваць слоўнікавы запас дзяцей па тэме: «Прафесіі»; практыкаваць у складанні простых сказаў па зададзеным слове; развіваць уяўленне і пачуццё гумару.

Змест. Выхавацель расказвае пра карэспандэнта газеты, які хоча даве-дацца, што дзеці ведаюць пра прафесіі дарослых. Ён будзе запісваць словы праз мікрафон. Выхавацель паказвае карцінку, а хто-небудзь з дзяцей называе прафесію, інструменты, неабходныя для гэтай прафесіі, ў мікрафон. Дзеці дзеляцца на дзве каманды, іх прадстаўнікі па чарзе адказваюць на пытанні, называюць прылады і дзеянні з імі, не паўтараючы слоў. Перамагае тая каманда, якая апошняй назвала інструмент і дзеянне з ім.

«Адгадай, хто я»

Мэта: адпрацоўваць навыкі звязнага маналагічнага маўлення. Змест. Дзеці «пераўтвараюцца» ў жывёл ці нават у рэчы і расказваюць пра сябе: «Я — маленькая і зялёная, жыву ў балоце. Я добра скачу і плаваю, люблю есці мух і камароў». (Жаба.). «Я вялікі, падобны на скрыню. У мяне ёсць экран і многа кнопачак. Уключыш кнопачку — пакажу мульцік або спартландыю». (Тэлевізар.).

«Адгадайце, якая пара года»

Мэта: замацоўваць навыкі дыяла-гічнага маўлення.

Змест. У госці да дзяцей прыходзіць «жывы каляндар», да якога можна звярнуцца з пытаннямі і адгадаць, якая пара года. Напрыклад: «Зараз холадна? Ідзе дождж? Якога колеру лісце? Ці спіць мядзведзь? Ці ходзяці. дзеці ў школу?» і г. д.

«Незвычайны лес»

Мэта: адпрацоўваць сінтаксічную канструкцыю «Ці ведаеце вы?..».

Змест. Дзецям раздаюцца малюнкі з відарысам знаёмых звяроў, яікія выконваюць нейкія незвычайныя дзеянні, маюць незвычайны знешні выгляд і г. д. Малыя разглядваюць свае малюнкі і, перш чым паказаць іх усім, пытаюцца: «Ці ведаеце вы, што слон лятае? Ці ведаеце вы, што ў ваўка зялёны хвост? Ці ведаеце вы, што заяц спіць у бярлозе?» і г. д.

свернуть